2010/01/20

Urtarrilaren hogeian Espainiako berriak

Urtarrilaren 20ko Egunak denetarik dakar bere lehen orrialdean.
Aleman eta italiar paxista anker-as-eziñak nai dabena lortu arte bakerik ez.
Epea luzati beti paxistak, bitartean zoli ibilteko.- Erantzun labanak, baña egitada latzak.- Itz ederrik naikoa da onezkero, ta emekerik be bai.- Marruekoak alemanak izango dira laster.
Baina Espainiako aipamen bat azpimarratzen du: Errepublikaren lorpen handi bat izan zena. "Españar gudako izparrak-eta
Errepublikar gudariak Cerro de los Angeles artu eben atzo goxian berreun lagun atxilotuaz. Hospital Clinico lurrera jasutian paxistak mille baño geyago galdu ebezan.- Guda-onetako izparrak, Queipo'k esan dabenez Sevilla'n amalau milla umezurtz ei dagoz gurauak idea okerratakuak ziralako"

Tartean, gudarien argazki bat, jai eguna hartu zuteneko batailoi bat, azalpen honekin: "OTXANDIANO GUDALOROKO TALDE EDERRA ERRIKO JANTZITA"

2010/01/19

Urtarrilaren 19an hamaseigarrena

Andu Lertxundiren eleberria bezala, hamaseigarrena berezia izan zen. 1937ko urtarrilaren astearte hartan, 6 orrialde idatzi zituzten erredakzioan, asteleheneko eguna aprobetxatuz (ez ohi zen egunkaririk editatzen).
Lehen orrialdea ondo ornituta dator gai ezberdinekin:
  • Nazioarteko berriak izenburu nagusian: "Frantze'ri bere asmo ta gurarietan jarraitzen ezpa'dautse, Españar gobernuagaz artu-emonean asiko da" dio hiru zutabetara
  • EGUNON zutabean, editorial antzera hauxe dio "Berandutxu bara bere, ulertu dabe alderdi batzuek, orainartean erabili izan dituen bideak okerrekoak izan dirala. Euzkadi'ko yaurlaritza sortu zanean, ez egoan gure aberri onetan, Euzkadi'rantza begira, alderdi bakar bat baño: Alderdi Abertzalea. Beste alderdi guzti guztiak Españarantza begira aurkitzen ziran, baina eskuma aldekoak, eta baita ezkerraldekoa bere."
  • Xabier Lizardiri ere tokitxo bat eskaintzen diote
  • eta gudari talde baten argazkia argitaratzen dute tropen kemena sendotzeko, azalpen honekin "OTXANDIANO GUDALOROKO IXARDUNAK AREYUARI KENDURIKO GAUZEKAZ"

2010/01/17

Igandean hamabosgarren alea

Eguna Hemeroketan1937ko Urtarrilaren 17an, igandez, Eguna egunkariak hamabosgarren alea kaleratzen du.
Hasteko eta bat nazioarteko gaietan Europako auzia ateratzen da: "Europa'ko auzia len lez dago.- Barriketak laga ta erabagiak artu ta bete biar dira, diñoe frantzetar izparringiak"
Baina komunikazio mundutik aparte, diplomaziaren mugimenduak ere azaltzen dira azpitituluan: "Alemani, Rusia, Ingalanda, Frantze eta Italia'ren ordezkariak batzar barri bat egingo dabe. Erabagi ziatzak artuko ei dabez oraingo onetan egingo dabezan jardunaldietan. Portugal'eko gobernua gertu bakiaren aldez ekiteko Ingalanda'k eskatu dabenian.- Beste izparrak."

GIZARTE LAGUNTZA ZERBITZUAK
Orduko gizarteak, gerraren erdian, bere ahaleginak eta diruak, antolatu behar izan zituen, gerraren kalte kolateralei, aurre egiteko. Sufrimendua ere gero eta argiago azaldu zen Bilboko kaleetan, zauritutako pertsonak ugaritzen joaten zirelako; horregatik sekulako argazkiarekin lagunduta, honela dio Egunak lehen orrialdean: "Paxistengandik igesik etorririk Bilbao'n aurkitu ta gexotu diranentzat etxe eder hau gertatu dau Sorospide Zainguak

2010/01/16

Urtarrilaren 16an aberria, hizkuntza eta egunkaria

1937ko Urtarrilaren 16an Eguna egunkarian, nazioarteko gaietatik aparte, bertoko ezbaiek ere tokia daukate lehen orrialdean: Euskara, aberriaren maitasuna eta egunero egunkari bat izateak duen garrantzia. Hori guzti hori, Elgetan gudariak Francoren tropei aurre egiten dieten bitartean.

DEFENTSA BEHAR
Herria eta Jaurlaritza defendatu behar zirela argi zeukaten: erasoa ez zen makala! Francok gero eta argiako aliatuekin erasotzen ari zela, eta Euzkadiko gobernuak armak behar zituen, bati bat hegazkinak.
Horretarako herritarrei laguntza eskatzeko kanpaina bat egin zen. Argazkian Bilboko kaleetan jarritako pankarta bat ikusi daiteke, azalpen honekin: "Bilbo'ko Estacion txaidia. Bertan batetik besterañoko iragarkija jarri dabe "Euzkadi" egazkin-a aldez zabalgundia egiteko."
Eta orriladearen bestaldean, Elgetako frontearen argazki bat, oin honekin: "ELGETA ALDEKO ESKUTALDEKUBAK"

EUSKARAREN DEFENTSAN
Egunkarian bertan bere ekimenaren alde iritzi asko agertzen dira, izparringi honekin euskara defenditzen delako. Honela diote "EGUNA" ZABALDU izenpurupean:
Ainbeste berriketa aldi batean, eguneroko euzkelduna ateratze arren, ta orra orain oñork gutxi uste zuanian, euzkel egunerokoan jabe gara.
Zorionak beraz euzkaldunak.
Egunerokoa badegu, baño beraren zabalkundea ¿bear añean egiten alda? auxen da nere uste txiroaz beintzat egiten dana"
ATARENE izenpearekin idatzita dago iritzi artikulu hau

2010/01/14

Urtarrilaren 14 ostegunez

Ostegun honetako Eguna, dozena betetzen duen alea, Arana-Goiriren esaldi batekin "argituta" dator: "Il nayago dot ikusi baño aberrijaren amaya".
Nazioartea da gai nagusia lehen orrialdean. Sei zutaberen zabalerarekin nazio arteko izenburua agertzen da: "ingalandarrak gertu itxas neurriak artuta". Eta azpizenburu bezala Hitlerren aipamen bat: "Marrokuetako araudirik eztauala zapalduko diño Hitler'ek, baña ori egia dala ziurtatzeko España'ra ta Marrokuetara gixon bakarrik be eleuke bialdu biar eta gitxiago arma ta guda-gairik.

2010/01/13

Urtarrilaren 13an asteazkenez

Eguna egunkaria 1937ko urtarrilaren 13an bere hamaikagarren alea argitaratu zuen.
Txantxa gutxi zekarren lehen orrialdean.
Ultimatum moduko bat nazio arte mailan eta txisterik ez. Honela titulatzen zuen:
"Berlin eta Roma'ko gobernuak berrogetazortzi ordu barru erantzun biarko dautse Ingalanda'ren agiriari."

Horrez gain, Bilboko "Campo Volantin" pasabidean eroritako bonba baten kalteak.
Argazkiaren oinean honela zioen: "Doistar egazkinak jaurti ebezenetako suaga bat, Campo de Volantin deritxon kai ertzian jausi zan. Eta jakiña, areik birrindutakua, guk barriztau egin biar. Ortan ari dira or agiri diran treznak."

2010/01/12

Urtarrilaren 12an hamargarren alea

1937ko Urtarrilaren 12an, asteartez, Eguna egunkariaren hamargarren alea kaleratu zen.
Izenburu nagusia nazioartekoa zen: Erri arteko egoeria gori-gori esaten zuen hiru zutabetara azpimarratuta zihoan lerroburua.
Eta azpian azalpena: Alemaniri ainkak ebagitia lortuko ete dabe Frantze eta Ingalanda'k?. Alemanik Riff'eko meatzak erabilliaz ganera lur areikaz indarrez jaubetu nai dau".
Jaurlaritza eta alderdiek oso arduratuta zeuden:
  • Alemaniak eta Italiak Francorekin borrokatzen zeuden artean, tropak bidaliz eta armanedua erabiliz
  • Frantziak eta Inglaterrak ez zuten erabakirik hartzen Errepublikari laguntzeko.
¿ZERGAITIK?
Baina umorea ere ez zuten galtzen kazetariok. Eta honela zioen nazien gurutzea zeukan soldauak mutiko bati erantzunez:
Mutikuak.- Baña iri... ¿zer egin dauske nire gurasuak? ¿zer nire nebarrebatxuak...?
Alemandarrak.- Ontzat emon egik gustija, mutiko. Guk bakia ta sibiliosasiñua yakarraguz eta.

2010/01/11

Urtarrilaren 10ean gerraren beldur

1937ko Urtarrilaren 10ean Egunak bere 9. alea kaleratzen du. Lehen orrialdea bi gai: gerra hedatzen ari dela eta gehiago zabaltzeko beldurra daukatela; eta euskararen egoera.

GERRA HEMEN ETA EUROPAN
Garai artako politikariek eta jende adituek argi zeukaten hemengo gerra Europan gertatzen zenarekin zerikusi estua zeukala. Horrtegatik beste herrialdeen aipanema etengabe agertzen da: Alemania, Frantzia, Inglaterra... Eta hemengo gerran gertatzen dena, etorkizunerako tendentzia izango dela pentsatzen dute. Eta demokrazieki ohiu bat botatzen diote Bilbotik. Horregatik izenburuek honela diote:
CEUTA'N GUDALETXIAK (KUARTELAK) EGITEN DABIZ ALEMANENTZAT
Eta Frantze ta Ingalanda zer egin jakin ezta itsumustuan.
Jarraian diru kontuak aipatzen dituzte, gerran inbertsio handiak egiten direlako; eta alperrik galdu ere!
España eta Euzkadiko erri baketsuak apurtuten saspireun milloe markotan eralgi dauz Alemani'k

EUSKARAREN PRESENTZIA ETA ERABILPENA
Beste gai bat sarri agertuko dena ere, euskararena izango da. Mantxetaren ondotxoan honela aldarrikatzen du:
Aberkide matia: Zu euzkelduna zarala izparringi abertzalietan argitaltzen doguzan euzkerazko idazkijak irakurten ezpadozuz, zu etzara benetako jeltzalia.

2010/01/09

Urtarrilaren 9an zortzigarren alea

Eguna egunkariaren komunikatzaileek euskarazko egunkari jeltzalea ateratzen jarraitu zuten bigarren astez: eta zortzigarren alea guda usaiez atera zuten, urtarrileko bigarren larunbatean.
Lehen orrialdean itsasoan gertatutako borroka bat ateratzen dute:
"Nabarra" ateuna bera bakarrik "Belasko" eta beste ateun baten aurka burruka gorrian.
Kañoyak su-otska gori-gori, baña biotzak beroago, esan dausku mariñel batek.- Paxisten ontziak koldartuta iges egin dabe itxaso - zabalerantz arineketa bixian
Umorea mantentzeko denbora ere hartzen dute kazetariek LAPURRAK ETA LAPURTUBAK izenburupean, egoera barregarri bat adierazteko.
Paxisten lapurrak - ¡Etzatezala estutu andre! Eztozu igarten España gaizkatuten diñardugula?

KONTINENTEKO ISLAK
Europako giroa suz eta tiroz beteko ote zenaren susmoa zeukaten, eta honela adieratzen zuten azken orrialdean:
Europa´ko gudea gañian-ete?
Alemani'k gudarijak bialdu dauz Marrokuetara.- Ori dala-ta Frantze'k ostera, bere guda ontzijak, Casablancara.- Ingalandarrak zur. ¿Zer jazoko-ete?
Informazio horrekin batera Areik Aldijak izenburupean argazki bat: dantzariak erromerian pozik dantzari

2010/01/08

Urtarrilaren 8a ostirala zen

Aurten bezalaxe, 1937ko Urtarrilaren 8a ostirala izan zen. Eta Eguna egunkariak bere seigarren alea kaleratu zuen.

UMORERIK EZ GALDU GERO!
Txisteak egiteko umorea ere gelditzen zitzaien kazetarioi eta honela jartzen zuten atarikoaren irudi azpian ¿OLAKOIK esaldiarekin:
BASERRITARRAK.
- JAINKUA'K DAMOTZUBELA EGUN ON

BALTZAK ETA BESTIAK.
- ¡HABLA EN CRISTIANO!

2010/01/07

Erregeen biharamonean janari banaketaren berri

37ko neguan latzak eta baltzak pasatu omen zituen Bilbo inguruan. Askorik ez zegoen ospatzeko eta janaria sobran ere ez zen egongo.
1937ko Urtarrilaren 7an, ostegunez, Eguna egunkarian honela adierazten zuten gosea kentzeko janari banaketa egongo zela... larunbatean!
Larunbatez egingo da barriz, janari banaketia.- Arrautzak, lentexak, arroza ta koipia emongo dabez.

2010/01/06

Erregeen eguneko Eguna opariekin

1937ko urtarrilaren 6an Errege eguna ospatzen zen ere. Baina bestelako opariak izan zituzten Bilboko biztanleek. Eguna egunkariak triskatza askoren erruduna zehazten zuen: Alemaniako gudarostea Frankoren laguntzaile gartsua izan zen. Eta honela idatzi zioten atariko orrialdean:
EGUNON
Aizetik, itsasotik eta lurretik ari da oraingoan Alemani' Espania'ko, Katalunya'ko eta gure Euzkadi'ko gobernueu gua izugarria egiten. patsisten alderditik ez da ikusten gaur besterik, alemanitarrak baño; eurak dira alderdi aretan agintzen dabenak eta guda anker au aurrera ta aurrera daroenak

BONBARDAKETEN ONDORIOAK
Lehen orrialdean ere Iturribide kalean eta Erandiko etxeetan gertatu ziren ondamendiak azaltzen diren, argazki banatan.


Gehiago jakin nahi baduzu:

2010/01/05

Asteartean igandeko berri txarrak

1937ko Urtarrilaren 5a asteartea izan zen. Eguna egunkarian aurreko egunetako berriak ematen zituzten: paxisten arranoak Bilbo eta Usansolo ganian ibili ondoren, eratxi ebezan gudariek.
Honela adierazten du orduko Egunaren lehen orrialdeak.
Transkripzio zehatzagoa Google Docs-en aurkitu dezakezu.

2010/01/04

Urtarrilaren 4an Egunarik ez

Urtarrilaren 4an ez zen Eguna egunkaririk argitaratu. Astelehena zenez, ez zuten kaleratu ale berririk, beste egunkari askok egiten zuten bezala. Igandean jai eguna ospatzeko ohitura (edo Euskaljakintzan esaten dutenez izkundea) zegoen.
Horregatik gaurko egunez, igandeko alean argitaratu zen argazki bat ekarriko dugu: Bilboko zubi zahar bat. Eta kazetaritza genero berri bat erabiltzen zutela aitortu dezakegu: argazki-erreportaia eta kritika ekonomikoaren artekoa. Bere galdera-salaketa zenbat diru bildu den jakitera bideratzen da. Eta gainera sare sozialaren konplizitateta bilatzen ari da.
Honela dio argazkiaren oinak:
¿Ezagutzen dozu zubi hau irakurle?
Ondo zara da ba. Bilbao'ko udaletxiaren aurrian aurkitzen dana dozu; itxi ta iriki egiten dana. Lan bertatik igarotia txakurtxiki bat ordaindu biar ixaten zan. Orain dubarik. Len zubi ederra zan. Orain, bere albuan ederragua egiten dabelarik, maxkal lotu da. Dana dala, jakingarrija ixango litxake, zenbat txakurtxiki batu ixan daun zubi orrek jakitia, ¿ezteritxozu?
TRANSKRIPZIOAK
Igande horretako testuen transkripzioak Google Docs-en aurkitu dezakezu

2010/01/03

Unamunoren omenez hirugarrenean

Urtarrilaren hiruko alea, hau da, hirugarrena zenbakia ondo jarrita, argitaratu egin zen 1937ko egun goibej haietan.
Eta editoriala, Unamunori dedikatu zioten:
Goyan bego
Gure lotsa ta begiramenik itzalena ildakoari. Eriotziaren oindian gorputz ilotzen aurrian ta gure espanetatik otoitz bigun eta samurra dua bere aldez. Gure ziñestiak orixe irakatsi ta aginduten dauskue
Transkripzioa Google Docs-en aurkitu dezakezu

2010/01/02

Urtarrilaren bian, bigarren Eguna

1937ko urtarrilaren bian, Eguna egunkariaren bigarren alea argitaratu zen, Bilboko Correo kaleko tailerrean.
Presaka ibili behar izan zuten, zeren aurreko eguneko zenbaki bera jarri zioten mantxetaren ondoren.

2010/01/01

Eguna argitaratzen hasi zen

1937ko urtarrilaren lehen egunean Eguna argitaratzen hasi zen, Gerra Zibilaren erdian. 73 urte beranduago, omenaldi bat merezi duelakoan, bere lehen berriak aipamen bat merezi dutela uste du blogari honek.
Udaberri Galdu hartako beste elementu bat izan zen, euskal kazetaritzaren emaitza bikain hau.
Ostiralez argitaratu zen Egunaren lehen alean, lerro editoriala argitzeko EMEN GARA lerroburupean, arrazoiak eta helburuak argitzen saiatzen dira egileok. Honela zioen:
EMEN GARA
Pozez ganezka gatoz eta poz orreri eutsi eziñez negarra yatorku begietara. Ezin dogu nziñestu. Euzkeltzale ta euzkeldun gustion ames zoro ta ezintzat uste zana, egi ta ixatean biurtuteko agindu zindua artu dogu goizetik gabera.
Gehiago jakiteko, Hemeroketara jo dezakzu, edo transkripzioa Google Docs-en irakurri